Cá betta (Cá chọi, Cá xiêm) là tên gọi chung cho một số loài cá thuộc chi Betta gồm Betta splendens, Betta imbellis, Betta mahachaiensis, Betta smaragdina; chủ yếu là dùng để chỉ loài B. splendens. Chúng còn có tên khác là cá lia thia xiêm, cá chọi xiêm. Tên của chi này có nguồn gốc là từ ikan bettah (một ngôn ngữ địa phương của Malaysia). Cá xiêm là một trong số những loài cá cảnh (cá kiểng) nước ngọt phổ biến nhất thuộc họ Osphronemidae, bộ Perciformes.
Cá Betta là giống cá cực kỳ đa dạng với đầy đủ màu sắc và là một trong những loài cá được ưa chuộng nhất hiện nay. Nhiều người chơi cá cảnh đã bỏ nhiều công sức nhằm có thể chăm sóc được giống cá đẹp mắt này.
Nguồn gốc của cá Betta
Cá Betta có nguồn gốc từ Xiêm (Thái Lan) cách đây hơn 200 năm về trước. Bởi hình dạng đẹp mắt và khả năng chọi nhau đặc trưng mà nhiều người mang chúng về để chăm sóc. Dần dần chúng đã trở thành loài cá cảnh phổ biến và được biết tới rộng rãi khắp xứ Xiêm bấy giờ. Vào năm 1840, vua Xiêm đã tặng một ít cá Betta cho một người đàn ông, người đó lại tặng cá cho bác sĩ Theodore Cantor người Đan Mạch. Chính ông là người đã nghiên cứu kỹ càng và lai tạo thành công các giống cá Betta với đầy đủ màu sắc mà chúng ta được biết đến ngày hôm nay. Kể từ đó vào những năm 1890 trở đi, cá Betta được nhập khẩu vào châu Âu rồi đến Hoa Kỳ vào năm 1910.
Được biết có 4 loài Betta hoang dã ở Thái Lan, bán đảo Mã Lai và Campuchia với tên gọi theo tiếng địa phương lần lượt là pla-kad, ikan bettah và trey krem, có quan hệ huyết thống với cá Xiêm (tức Betta thuần dưỡng) là Betta splendens, Betta imbellis, Betta mahachaiensis và Betta smaragdina. Như vậy cá Xiêm là giống lai tạp (hybrid) (Bản thân tên tiếng Anh cũng nói lên nguồn gốc xuất xứ của nó: Siamese fighting fish – cá chọi Xiêm).
Đặc điểm, hình dáng của cá Betta
– Cá Betta có hình dạng thân thon dài và dẹt, chiều dài trung bình từ 5 đến 8cm (chưa tính đuôi). Mắt chúng tròn, to, miệng nhỏ, phần trên của đầu hơi dốc xuống.
– Các vây của cá Betta hầu hết nằm ở phía nửa sau của lưng và có kích thước lớn, có thể dài tới vài cm.
– Thông thường vây đuôi và hậu môn của cá Betta gồm những tia màu đỏ hoặc nâu. Vây lưng có màu lục, nâu đỏ; vây ngực thì có màu nhạt.
– Cá Betta đực có chiều dài lớn hơn con cái khoảng 2-3cm, chúng có rất nhiều màu sắc sặc sỡ do quá trình lai tạo kèm theo đó là những bộ vảy cực kỳ đẹp.
Tập tính, sinh trưởng của cá Betta
Quá trình giao phối bắt đầu bằng việc cá Betta trống xây một tổ bong bóng. Để xây tổ này, con trống bơi lên mặt nước, hít một hơi không khí và phun ra một bong bóng khí có chất nhầy. Sau đó nó nhanh chóng làm một bong bóng khí khác và giải phóng nó gần bong bóng đầu tiên. Quá trình này tiếp tục hàng giờ đồng hồ, thỉnh thoảng nó nghỉ ngơi để kiếm thức ăn hoặc để tán tỉnh con mái. Sau một thời gian, tổ bắt đầu có hình dạng và kích thước khác nhau.
Khi tổ gần hoàn thành, một cuộc tán tỉnh cực kỳ dữ dội và thường thô bạo bắt đầu. Con trống rất hung hãn theo đuổi con mái, cố gắng lôi kéo con mái về dưới ổ. Trong nỗ lực đưa cá mái về tổ ấm, cá trống có thể khá tàn bạo nếu cá mái không sẵn lòng đáp lại. Thông thường, vào thời điểm bắt đầu đợt sinh sản đầu tiên, vây của cá mái bị rách nặng và thậm chí có thể bị thiếu một số vảy.
Sau khi sinh sản xong, con trống bảo vệ tổ, chăm sóc trứng cho đến khi con non nở 24 đến 48 giờ sau đó, tùy thuộc vào nhiệt độ của nước. Cá betta con không bắt đầu có nhiều màu sắc hoặc hình dạng vây cho đến khi chúng được khoảng ba tháng tuổi. Vào khoảng thời gian này, những con trống bắt đầu chiến đấu với nhau. Cũng khá dễ dàng để giao phối cá betta ở độ tuổi này, vì con trống thường có màu sắc rực rỡ hơn và có vây dài hơn con mái. Cá đạt đến độ thành thục sinh dục vào khoảng năm tháng. (Ostrow 1989)
